Kokapena

Zaraitzu eta Erronkariko hizkerek osatzen dute euskalki hau. Zuazok berak bi ibar hauetako hizkerak nabarmen desberdinak direla aitortu arren, bien arteko kidetasuna azpimarratzen du.

Hiru gertakari nabarmentzekoak dira euskalki honetan:

1.- Euskararen eremuko ekialdeko ertzean egotea eta eremu menditsua izatea

2.- Zuberoa eta Nafarroa Beherearekin izandako harremana

3.- Nafarroako gainerako alderdiekin izandako lotura

Ezaugarri nagusiak

Koldo Zuazok Zaraitzu eta Erronkariko hainbat bereizgarri nabarmendu ditu:

Arkaismoak:

1/ 1. pertsonako adizkietan –d / -r antzeko hOTSa gorde zen Erronkarin (dur ´dut´, dakid ´dakit´) gainerako euskalkietako -t ordez.

Adib.: Xatan bitur anitx

Nik ez dakiar nola erakasi al gunien

entelegatu duna zer erran duran?

Eztura erraitan?

2/ Zaraitzun eta Erronkarin -en atzizkia geroaldian erabiltzen da edozein bukaeratako aditzekin ez bakarrik –n denean: asiren ‘hasiko’, itzuliren ‘itzuliko’.

Adib.: Igarrien ginzela, que ya podríamos pasar

3/ Zaraitzun eta Erronkarin partizipioa + rik erabiltzen da bakarrik, -a eta -ta ez baitziren iritsi ekialdeko ibar hauetara: egonik, izanik...

Adib.: zonbat biaje dauket eginik

eta ni handitrik ere bai

borda altzinean bazen leku bat prestatrik hortako

ezartzen zen ESPartzitrik

egosten da lebadurara, prestatrik baitago bezperan

Berrikuntzak

4/ Zaraitzun –a amaiera duten hitzei artikulua eransterakoan -ara emaitza lortzen da: –a + a > -ara: uskarara.

Adib.: eta orduan galdu zen euskarara

esertzeko kozinillara

Bai, guti egoten zen musikara, guti...

5/ Zaraitzun NORA adierazteko –ala atzizkia erabiltzen da: katedrala ‘aulkira’.

Adib.: oihaneala bai, faten gintzan, oihaneala

Keen bai bordala, bordala

Erribrala fan bage

ala! bazterriala!, ala! erdiala, erdiala!

Oztekiala enaztekela xin, baia yatekiala fanen nizala.

6/ Erronkarin bokalarteko i > x bilakatzen zen: anaxe ‘anaia’, lexo ‘leiho’... Zaraitzun, berriz, bokalarteko i > Ø bilakatzen zen: anae ‘anaia’, le(g)o ‘leiho’...

7/ Aditz izenetan -tan aldaera nagusitu zen Erronkarin: biltan ‘biltzen’, xatan ´jaten´...

Adib.: Eta gero gizonak egitan zeia aigaria...

8/ Bi ibarretan hiztegi berezia erabiltzen zen: guzialen ‘lehengusua’, azaro ‘urri, udazken’, bapana ‘bakoitza’... Gainera:

Erronkarin: banak ‘batzuk’, aizto‘labana’, bordaltu ‘ezkondu’...

Zaraitzun: aitaborze ‘aitona, aitabitxi’, amaborze ‘amona, amabitxi’...

Adib.: Amorziak eta aitaborziak bazakien zerbait erdara